Aardwarmteproject in Leeuwarden van start

Een doorbraak in Leeuwarden: op 18 mei is hier het startschot gegeven voor de ontwikkeling van het aardwarmteproject Warmte van Leeuwarden. Met deze aardwarmte kunnen eind 2022 via een warmtenet de eerste gebouwen van de stad van duurzame warmte worden voorzien en later hele stadswijken.

Op het bedrijventerrein De Zwette V aan de rand van Leeuwarden lag een tot voor kort onopvallende kavel grasland. Deze zomer boort Geocombinatie Leeuwarden er een eerste put tot op 2,7 kilometer diep in de ondergrond. Daar bevindt zich, als het goed is, een bron die 6.000 tot 8.000 woningen van duurzame aardwarmte kan voorzien. Aan het einde van de zomer gaat de eerste boring uitwijzen of de warmtebron werkelijk geschikt is. Zo ja, dan kan dit grootschalige aardwarmteproject in Leeuwarden groen licht krijgen.

Aardwarmtebron én warmtenet

“Het is voor het eerst dat er in Nederland tegelijk een aardwarmtebron en een warmtenet voor de gebouwde omgeving ontwikkeld worden”, zegt Ivar Nijenhuis, directeur van Geocombinatie Leeuwarden (GCL). Dit is het consortium van Shell, Energie Beheer Nederland (EBN), Ennatuurlijk en Bouwgroep Dijkstra Draisma dat de aardwarmte gaat winnen. Ennatuurlijk zal het warmtenet ontwikkelen dat de aardwarmte zal leveren aan bedrijven, kantoren, zorginstellingen en woningen in de stad.

Nijenhuis wijst erop dat diverse glastuinbedrijven in het land al gebruikmaken van aardwarmte en dat stedelijke warmtenetten ook al lang bestaan. Een aardwarmteproject op deze grote schaal voor de gebouwde omgeving is echter nieuw en zal de komende jaren ongetwijfeld navolging krijgen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat aardwarmte kan voorzien in ongeveer een kwart van de totale warmtevraag van huizen en gebouwen in Nederland.

Aardwarmte als ideale oplossing voor de gebouwde omgeving

Het initiatief voor het project Warmte van Leeuwarden komt van Bouwgroep Dijkstra Draisma, dat al in 2013 een vergunning aanvroeg om voor een deel van de stad een geschikte warmtebron te kunnen opsporen. “Steden zoals Leeuwarden, Drachten en Sneek hebben veel bestaande, al wat oudere woningen. Hoe ouder de woningen zijn, hoe slechter deze vaak geïsoleerd zijn en hoe groter de uitdaging is om ze te verduurzamen”, zegt Biense Dijkstra, directeur van Bouwgroep Dijkstra Draisma en één van de initiatiefnemers van dit project. “Aardwarmte biedt dan de ideale oplossing: je maakt de energiebron duurzaam. Voor de nieuwere woningen is de duurzame bron overigens ook uitermate geschikt, omdat deze woningen in de basis al een veel lagere energievraag hebben.”

Veel kennis van de ondergrond

In 2013 vroeg Bouwgroep Dijkstra Draisma een opsporingsvergunning aan bij het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Met de vergunning op zak vormde het bedrijf een eerste consortium met Ennatuurlijk en ECW Energy. Toen Shell, dat de plaats van ECW Energy innam, en EBN instapten, kwam het project in een stroomversnelling. “Shell zag het project binnen twee weken zitten”, weet Dijkstra nog. “Het bedrijf toonde echt ambitie om met de winning van aardwarmte aan de slag te gaan.”

Water van 90 graden in een doorlatende gesteentelaag

Na het boren van de eerste put wordt deze getest om te bepalen of de aangeboorde laag voldoende warm water kan leveren. “Op 2,7 kilometer diepte heeft het water een temperatuur van 90 tot 100 graden Celsius”, legt Nijenhuis uit. “Tijdens de test meten we de temperatuur en druk en kunnen op basis van die gegevens berekenen hoeveel warmte de bron kan leveren. Na de test besluiten we om door te gaan of niet”, vervolgt hij. “Als we doorgaan, boren we volgend jaar een tweede put op enige afstand van de eerste. Via de ene put komt warm water naar boven en via de andere put gaat het afgekoelde water weer de ondergrond in.”

Meteen ook een warmtenet aanleggen

Bij een succesvolle proefboring start Warmtebedrijf Ennatuurlijk direct met de aanleg van een circa 11 kilometer lang warmtenet voor het transporteren van warm water naar de stad en het retourneren van afgekoeld water. “Daaraan koppelen we de klanten van het eerste uur zoals het Medisch Centrum Leeuwarden, de kantoren van Achmea, ING Bank, Friesland College en het Rijksvastgoedbedrijf maar ook ons eigen warmtenet in de wijk De Zuidlanden”, verklaart Sjoerd de Ruiter, senior projectmanager duurzame warmteprojecten van Ennatuurlijk. “We onderzoeken ook een slimme warmtelevering voor de BioLNG fabriek op de Energiecampus. Als alles volgens plan verloopt, kunnen we hen vanaf begin 2023 van duurzame warmte voorzien.”

Parallel daaraan starten Ennatuurlijk en GCL samen met Bouwgroep Dijkstra Draisma op de locatie met de realisatie van een fraai gebouw. In de ene helft hiervan komt onder andere een warmtewisselaar te staan die de warmte van het water uit de ondergrond overdraagt aan het water van de transportleiding naar de stad. In de andere helft van het gebouw komt de energie-installatie van Ennatuurlijk te staan, die ’s winters zal bijspringen op momenten dat de vraag naar warmte piekt. Ook dient die installatie als back-up voor als de aardwarmte-installatie bijvoorbeeld in onderhoud is.

Een project van maatschappelijk belang

Marco Goense is Teamlead Business Development en Asset Management Geo-energie bij Energie Beheer Nederland. Dit bedrijf, dat namens de Staat deelneemt in het consortium, brengt aanvullende geologische kennis, ervaring van het ondernemen in de ondergrond en kapitaal in. “Wij verbinden publieke en private partijen. Regionale overheden bijvoorbeeld zien graag dat wij als publieke partij ook het maatschappelijk belang in het oog houden. De ondergrond is immers van ons allemaal. Daarom moeten we aardwarmte op een veilige en verantwoorde manier ontwikkelen. In ieder geval mag de drinkwatervoorziening niet in gevaar komen.”

Hij wijst erop dat aardwarmte winnen heel wat anders is dan het winnen van olie en gas. “Het mooie is, dat wat je er aan water uithaalt, er ook weer inpompt, zodat de hoeveelheid water in de bodem hierdoor niet verandert”, aldus Goense, die groot vertrouwen in het project heeft, omdat Shell een ervaren operator is, Ennatuurlijk jarenlange ervaring heeft met de aanleg en het beheer van tientallen warmtenetten en Bouwgroep Dijkstra Draisma het regionale stakeholderveld goed kent. Dat vertrouwen is ook nodig, want Warmte van Leeuwarden is een belangrijk voorbeeldproject voor het implementeren van aardwarmte in de gebouwde omgeving en cruciaal voor de opschaling van dit belangrijke onderdeel van de warmtetransitie.”

Een opstap naar meer aardwarmteprojecten in Nederland

Voor Ennatuurlijk is Warmte van Leeuwarden het allereerste project met aardwarmte. De Ruiter van Ennatuurlijk vertelt: “Wij zien dit project als opstap naar soortgelijke aardwarmteprojecten in andere steden. Het gaat hier om zowel een nieuwe bron als een nieuw warmtenet. Dat maakt de planning en uitvoering tot een complexe puzzel. De aanleg van de transportleidingen vraagt om veel afstemming binnen de stad en daarbuiten. We moeten rekening houden met het verkeer en met de kabels en leidingen die al in de ondergrond liggen. Ook moeten we met onze leidingen onder het Van Harinxmakanaal door, wat een horizontale gestuurde boring van circa 800 meter vergt.”

Na het aankoppelen van de eerste klanten breekt de tweede fase aan, waarbij het bestaande warmtenet van de wijk Camminghaburen aan het aardwarmtenet zal worden gekoppeld. “Daarna volgen meer wijken. Bij genoeg vraag kunnen er op de locatie van GCL nog twee putten extra worden geboord. En als er op den duur heel veel vraag is, dan kunnen we ook andere bronnen inzetten”, aldus De Ruiter.

Werkzaamheden beginnen

Gert Schurer, omgevingsmanager van consortium GCL, houdt de komende tijd contact met de bedrijven en omwonenden in de directe omgeving. Hij verwacht dat het boren weinig overlast zal geven. Schurer vindt het belangrijk om in de communicatie over het project transparant te zijn. “De mensen hebben terecht vragen, want dit is voor iedereen volkomen nieuw. Maar het helpt als je uitlegt dat aardwarmte benutten iets anders is dan het winnen van olie, gas of zout, bijvoorbeeld omdat er evenveel water de ondergrond in gaat als eruit komt”, aldus Schurer. Er zijn plannen voor het inrichten van een informatiecentrum in het gebouw om het project nog beter te kunnen toelichten aan bijvoorbeeld vertegenwoordigers van gemeenten elders uit het land en aan schoolkinderen. Maar hierover is nog geen definitief besluit genomen.

Een duurzame stap voor de gemeente Leeuwarden

Bert Wassink ziet als wethouder energie en duurzaamheid van Leeuwarden uit naar de realisatie van het aardwarmteproject in zijn stad. “In 2050 moet Nederland aardgasvrij zijn. Aardwarmte zal dan één van de alternatieve, duurzame warmtebronnen zijn. Wat zou het mooi zijn als aardwarmte juist in Leeuwarden de plaats zou kunnen innemen van aardgas bij het verwarmen van onze woningen en bedrijven. Met dit project komt dit een flinke stap dichterbij”, aldus Wassink.