Belang van feiten & cijfers in het gesprek over de energietransitie

Iedere dag een grafiek

“Het is een beetje een uit de hand gelopen hobby”, biecht de lector energietransitie van de Hanze Hogeschool op. Meestal maakt Martien de ‘grafiekjes’, zoals hij ze liefkozend noemt, in de avonduren, na zijn werk als lector en bij Gasunie. Hij gebruikt hiervoor de data uit zijn eigenhandig ontwikkelde energiedashboard. En daar kun je van alles mee! Meestal verrassen ze, die grafieken van de dag. Het toont een cijfer dat je niet verwacht. Of een feit dat toch echt anders ligt dan waar het maatschappelijk debat zich heen beweegt. Martien toont ermee aan dat er best wat misverstanden rondgaan over energie, en veronderstellingen worden gedaan. Ook bij mensen uit het vakgebied.

Bijvoorbeeld over dat de twee nieuwe geplande kerncentrales, indien gerealiseerd, net zoveel stroom gaan produceren als alle windturbines op land. Over hoeveel de maandelijkse energierekening is gestegen. 18 euro. En dat dit niet alleen komt door de hoge gas- en stroomprijzen, maar ook door hogere belastingen en netwerkkosten. Over dat Nederlanders na 2027 niks meer terugkrijgen voor de teruggeleverde zonnestroom (onlangs in het nieuws), dat had Martien enkele jaren terug al berekend.

Een vliegwieleffect

Een vliegwieleffect, zo noemt Barthold de toegenomen bekendheid Zowel de Grafiek van de Dag als de EBN Infographic. Of ze met hun bijdrage ook het debat over energie hebben beïnvloed? “Laten we vooropstellen dat het effect van ons werk niet goed te meten is”, lacht Martien. Barthold: “We zien gelukkig steeds meer dat het gesprek over de energietransitie aan de hand van de juiste feiten en cijfers plaatsvindt. Dat is winst. Tweede Kamerleden gebruiken onze infographic. Ik merk ook dat het CBS steeds expressiever wordt in hoe het feiten en cijfers presenteert. Misschien hebben we het CBS wel geïnspireerd.” Martien vindt de jaarlijks EBN Infographic een essentieel instrument: “Want het heeft autoriteit. Wij willen het energiebeleid van de juiste inzichten voorzien, dat is ons doel.”

Kunst om feiten samen te brengen

Dan, in alle bescheidenheid, zegt Barthold: “Ik heb in de beginperiode van onze infographic wel eens gedacht, we doen helemaal niks bijzonders, want we gebruiken openbare bronnen. Maar het blijkt toch een kunst om het juiste bij elkaar te brengen en op een aantrekkelijke manier te tonen.” De eerste infographic werd gemaakt met hulp van één trainee. Nu is EBN al vanaf augustus met een heel team aan het nadenken over welke set aan grafieken in januari (want dan wordt de infographic gepubliceerd) moet worden gepresenteerd.

Over de Badkuip van Barthold

Over één van de meest bekende plaatjes uit de infographic: het was tijdens een rondje fietsen, of onder de douche, Barthold weet de oorsprong niet exact meer te achterhalen, toen hij een idee kreeg voor een grafiek die later binnen EBN bekend zou komen te staan als de Badkuip van Barthold. De grafiek laat de binnenlandse energieproductie zien gedurende de jaren en toont aan de rechterkant de verwachte productie. En daarboven loopt een lijn die de energievraag volgt. Ja, in het midden zie je dan een kuil, met een beetje fantasie een badkuip.

Dezelfde feiten, tal van boodschappen

Barthold legt uit: “De boodschap van deze grafiek kan zijn: kijk eens hoe we in rap tempo afhankelijk zijn geworden van de import van energie. De boodschap is ook: het wordt beter. Maar ook: zelfs in het meest optimistische scenario blijven we ook in de toekomst nog afhankelijk van import. Dat is het grappige: als de grafiek je in de ogen staart, kun je er zelf een boodschap aan koppelen.” “Een briljant plaatje”, reageert Martien. Niet in de laatste plaats omdat het linkerdeel al een keer Martiens Grafiek van de dag was. “Alleen toen reageerde haast niemand. Met de toekomstprogrose erbij wordt de grafiek hoopvoller.”

Het zijn momenteel roerige en onstuimige tijden. Er is toenemende polarisatie en klimaatactivisme. Nationaal, en zeker internationaal, worden feiten en cijfers in het politieke en maatschappelijke debat soms eenzijdig en voor het eigen gelijk ingezet. Het zet de (energie)wereld op spanning. Martien merkt de tegenstelling geregeld aan de online reacties op zijn grafiek van de dag. “Ik heb grafieken die zowel door mensen uit de duurzame hoek als door mensen uit de ‘grijze’ hoek worden gebruikt en ingezet. Dat gebeurt, het is niet erg, in ieder geval kloppen de feiten op basis waarvan het gesprek wordt gevoerd.”

En ja, nu in Amerika iemand aan de macht is die geregeld de feiten op geheel eigen wijze interpreteert, kan Martien het niet laten om er wat bijzondere feiten tegenover te plaatsen. Zoals: de productie uit zon en wind in Amerika is hoger dan die uit kolen. En: onder Trump zijn meer kolencentrales gesloten dan onder Obama. Misschien wordt dit wel de Grafiek van de Dag van morgen!