Grootschalige energieopslag vraagt om een Europees perspectief

Het belang van een Europese focus op energieopslag

Als gastvrouw van de middag verwelkomt Yolande Verbeek, COO van EBN, de bijna 80 geïnteresseerden die op deze themamiddag zijn afgekomen. Zij benadrukt het belang van energieopslag in Europa en de rol van EBN hierin. Als publiek energiebedrijf wil EBN bijdragen aan een betrouwbare, betaalbare en duurzame energievoorziening voor Nederland. De rol van energieopslag is vaak onderbelicht, maar evident. Daarom organiseert EBN onder de noemer Panorama Opslag een serie bijeenkomsten over dit thema, met deze keer het Europese perspectief als vertrekpunt. Verbeek: “Ieder land in Europa heeft zijn eigen talent én rol in de opslag van energie. Dit onderstreept het belang van Europese samenwerking.”

Trots op onderzoeksproject EUH2Stars

EBN is op dit moment vooral actief op het gebied van gasopslag. “EBN heeft namens de staat een belang van 40% in de gasopslagen in Nederland. Daarnaast zorgen we ervoor dat de opslagen voldoende gevuld zijn. Voor koude winters maar ook voor onverwachte ontwikkelingen in de energievoorziening. Naast opslag van aardgas doen we onderzoek naar de opslag van nieuwe energiedragers, zoals warmte en waterstof.” Verbeek is dan ook trots op het recent gestarte onderzoeksproject EUH2Stars, waar EBN, net als Shell en TNO, aan deelneemt. “Samen met organisaties uit Oostenrijk, Spanje en Hongarije leren we van de pilot die in Oostenrijk wordt uitgevoerd onder leiding van RAG Austria met de opslag van waterstof in een leeg gasveld in Oostenrijk. Alle relevante aspecten op het gebied van economie, techniek en maatschappij, worden daarin meegenomen. Dit is een heel mooi voorbeeld van hoe je kunt samenwerken in Europees verband. Door dit soort projecten ben ik positief gestemd over de richting die we opgaan naar een duurzaam energiesysteem.”

De potentie van energieopslag in Europa

Kees van der Leun heeft zich met zijn adviesbureau Common Futures gespecialiseerd in de energietransitie en de ontwikkeling van het energiesysteem van de toekomst. De noodzaak om snel over te stappen naar een duurzaam CO₂  neutraal energiesysteem, blijkt ook recent weer uit verschillende zorgelijke ontwikkelingen. De enorme overstromingen in Spanje kunnen worden gezien als gevolgen van de opwarming van de Middellandse Zee. De metingen van de Europese klimaatdienst Copernicus wijzen uit dat we afgelopen jaar de 1,5 graad opwarming zijn gepasseerd. “Voor de leveringszekerheid van energie in de toekomst is een belangrijke rol weggelegd voor energieopslag. Ook is opslag belangrijk om minder afhankelijk te zijn van de import van energie en geopolitieke spanningen in de wereld,” schetst Van der Leun bondig het belang van opslag. Voor kortcyclische energievraag ziet hij daarbij een rol voor batterijopslag, voor de langere termijn is de opslag van gassen nodig. En dat is een Europese aangelegenheid.

Groen gas en waterstof

Van der Leun heeft hoge verwachtingen van de opslag van groen gas, die kan groeien naar 35 BCM, ongeveer 10% van de Europese energievraag. Nederland kan hierin een sleutelrol spelen, gezien de capaciteit van de gasopslagen in ons land, een achtste van de totale gasopslagcapaciteit in Europa. En hoe meer zon- en windenergie wordt opgewekt, hoe groter ook de vraag naar waterstofopslag zal worden, verwacht Van der Leun. “Ook dat moeten we Europees benaderen. De waterstof die in Nederland wordt opgeslagen, bijvoorbeeld in lege zoutcavernes, wordt via pijpleidingen getransporteerd naar België en Duitsland.”

Opslagcapaciteit moet stijgen

Volgens Marinus Tabak van RWE is het van belang dat de capaciteit van energieopslag snel stijgt. Tabak, werkzaam bij een energiebedrijf met Duitse wortels, schetst de situatie van afgelopen week in ons buurland. “We hebben 62.000 MWh opgesteld vermogen aan wind dat afgelopen week sommige uren maar 100 MW stroom produceerde. Dan denk ik: wat fijn dat we die spullenboel hier in Duitsland hebben staan. Maar ook: hoe belangrijk is de rol van opslag!”

Voor zijn eigen RWE-gascentrale in de Eemshaven heeft Tabak onlangs laten uitrekenen hoe lang deze kan draaien op waterstof, opgeslagen in een lege zoutcaverne. Dat bleek een kwestie van tientallen uren. Tabak wil maar zeggen: er is heel veel opslagcapaciteit nodig om aan de toekomstige energiebehoefte te voldoen. “Het EUH2Stars-project is daarom echt iets om heel trots op te zijn. In een leeg gasveld kan waarschijnlijk veel meer energie worden opgeslagen. Dit zijn écht oplossingen.”

De complexiteit van Europese samenwerking

Volgens Lucia van Geuns van HCSS zitten de theoretische en technische mogelijkheden van energieopslag wel goed. “Maar waar vaak aan wordt voorbijgegaan, is de complexiteit van Europese samenwerking. Ik zie dat energiebeleid vandaag de dag nog nationaal beleid is. Ook het denken en doen houdt op bij de landsgrenzen. Ik ben bang dat die Europese samenwerking toch niet zo soepel gaat verlopen als we misschien allemaal hopen. Laten we in ieder geval in Noordwest-Europees verband een goede samenwerking opzetten.”

Zij toont zich daarnaast bezorgd over het gure geopolitieke klimaat in de wereld en de Europese afhankelijkheid van energie. De intensieve industrie verlaat geleidelijk het continent, de arbeidsmarkt is krap, we zijn afhankelijk van de import van energie omdat we nauwelijks meer produceren, en de toegang tot kapitaal is moeizaam. China is op dit moment winnaar in de energietransitie. Europa loopt ver achter, stelt ze. “Ik ben hierin realistisch en pragmatisch. Europa kan alleen haar been bijtrekken als landen Europees gaan denken. Dus niet denken in nationale kampioenen, maar in een Europese kampioen.”

De inbreng uit Brussel

Een EBN-themamiddag over Europa is uiteraard niet compleet zonder een inhoudelijke inbreng vanuit Brussel. Namens de Europese Commissie in Brussel vertelt Lukas Wernert, Teamlead Waterstofbeleid bij het energiedepartement aldaar: “Om toe te werken naar een volledig CO₂ -neutraal Europa, moet energieopslag in Europa significant groeien, laat dat duidelijk zijn. Op dit moment is er nog geen enkel grootschalig waterstofopslagproject in Europa. Daarom is het de topprioriteit van mijn team om de juiste voorwaarden te creëren om dergelijke grote opslagprojecten mogelijk te maken. Dus: dat de wetgeving klopt, dat het bedrijfsleven de juiste financiële incentives heeft om in te stappen, dat de infrastructuur kan worden aangelegd. We hebben inmiddels zeven opslaglocaties gedefinieerd die in Europa benut kunnen worden voor de opslag van waterstof.” Toch zijn er ook vraagtekens. “We weten bijvoorbeeld nog onvoldoende wat de vraag naar waterstof wordt. Dat onderzoeken we op dit moment. Zo kunnen we een betere inschatting maken van hoeveel opslag er daadwerkelijk nodig is.”

Samenwerken in Europees verband

Herbert Krajenbrink werkt met zijn ministerie nauw samen met Brussel. Hij onderschrijft de uitdagingen van zijn Brusselse collega. Tegelijkertijd benadrukt Krajenbrink het belang van Europese samenwerking: “Er is op dit moment geen sluitende businesscase voor waterstof. Als Nederlandse overheid investeren we in opslag en infrastructuur voor waterstof. Om toekomstige grensoverschrijdende projecten met Europese schaal mogelijk te maken hebben we ook Brussel nodig om te praten over eerlijke kostendeling”.

Brusselse mores

Krajenbrink heeft zelf vijf jaar in Brussel gewerkt; hij kent de mores. Timing is cruciaal, weet hij: “Ik zie Brussel als een rijdende trein waar je op het juiste moment moet instappen. Ben je te laat, dan is het heel moeilijk om nog veranderingen te realiseren. Maar als je op tijd aan tafel zit, kun je veel bereiken, soms meer dan je denkt. Bedenk goed, Brussel heeft de kennis uit de verschillende landen ook echt nodig.” Brussel wordt nog wel eens als een vesting of ivoren toren beschouwd, merkt de Haagse ambtenaar. “Mijn ervaring is dat processen traag gaan, zeker. Maar óók dat er een gewillig oor is, zeker als je op tijd bent.”

Koersvast blijven

Een volgend leerpunt voor Nederlanders komt van Marinus Tabak, vanuit zijn ervaring met het samenwerken met Duitsers. “Duitsers doen misschien wat langer over het nemen van beslissingen, maar blijven na de beslissing vaak wel koersvast. Nederland is wendbaarder en sneller, maar we veranderen nog wel eens van koers. We moeten de snelheid houden, en tegelijkertijd koers houden.”

Uiteindelijk is het zaak elkaar te versterken en van elkaar te leren bij het realiseren van het energiesysteem van de toekomst, met een belangrijke rol van energieopslag hierin. Zeker nu Europa het lastig heeft, zoals Lucia van Geuns het schetst. Ze waarschuwt: “Energie en materialen kunnen, als het mondiale klimaat écht guur wordt, als wapen gebruikt worden. En dan verliezen wij in Europa de strijd als we niet goed samenwerken.”

We weten wat ons te doen staat

Krajenbrink wil positief blijven, maar niet naïef: “Wij als overheid voelen iedere dag de druk om de energietransitie mogelijk te maken. We werken hard om samen met andere Europese landen energieketens op te zetten en energieopslag mogelijk te maken. Ik merk: Europa is op haar best als er crisis is. Ik heb wel degelijk het gevoel dat we zijn wakker geschud.” Volgens Tabak zijn de uitdagingen op het gebied van energieopslag heel helder: “We weten precies wat ons te doen staat. En dát moeten we dan ook gaan doen. Daar moeten we spot-on in zijn. Anders gezegd: ‘hupperdepup’.”