‘Het delen van onzekerheid is een enorme kracht’

Annemieke Nijhof (Deltares) en Jan Willem van Hoogstraten (EBN) over leiderschap in de energietransitie

Annemieke Nijhof is algemeen directeur van Deltares, onderzoeksinstituut voor water en ondergrond. Nijhof, chemisch technologe, heeft als topambtenaar lang op diverse ministeries in Den Haag gewerkt en was voorzitter van de klimaattafel Mobiliteit. Samen met Jan Willem van Hoogstraten (CEO van EBN) geeft ze antwoord op een aantal prangende vragen met betrekking tot leiderschap. ‘Uiteindelijk gaat om het confidance en trust’.

Hoe kijken jullie naar het begrip leiderschap? Wat betekent dat voor jullie persoonlijk?

Annemieke:
“Als het gaat om leiderschap heb ik een soort van persoonlijk kompas met drie woorden die voor mij essentieel zijn: authenticiteit, liefdevol, en vruchtbaarheid. Ik zal dat uitleggen. Authenticiteit betekent voor mij: jezelf geen geweld aan te doen, te staan voor de keuzes die je maakt. Keuzes voor jezelf maar ook voor de omgeving. Ik ben best heel lang bezig geweest met de behoeften van anderen, en kon mede succesvol zijn door anderen tevreden te stellen. Maar er komt een moment dat je meer vanuit jezelf moet denken en handelen. Ooit, ik was toen eind 20, heb ik mezelf de vraag gesteld: ‘Stel dat niemand nog iets van me wil, wie ben ik dan nog’? Ik ben jaren bezig geweest met het beantwoorden van die vraag, met vallen en opstaan mag ik wel zeggen. Ook de niet aangename aspecten van jezelf komen dan voorbij, maar die maken ook deel uit van me. Dan liefdevol. Dat is in mijn optiek niet soft, maar een keuze. Hoe treed je mensen tegemoet, kun je van ze leren of zie je al snel iemand als vijand. Daarin kun je keuzes maken, en vanuit het liefdevolle heb ik dat gedaan. En vruchtbaarheid, dat woord schreef ik op toen ik net moeder was geworden. Voor mij staat vruchtbaarheid ook voor het creëren van omstandigheden, van potentie van jezelf maar ook van teams, van ideeën en gedachten, van creativiteit.”

Jan Willem:
“Voor een deel is dat zeker herkenbaar. Voor mezelf, als ik alles ‘platsla’, gaat het eigenlijk om twee woorden: ‘ertoe doen’. Dat geldt zowel voor je directe omgeving, familie, kinderen, maar ook de samenleving. Dat is een belangrijke reden waarom ik zes jaar geleden bij een publieke organisatie als EBN ben gaan werken. Uiteindelijk gaat het niet om het realiseren van projecten, maar ok de samenleving, de maatschappij, beter te laten functioneren. Dat proberen we bij EBN: de wereld elke dag een klein stukje beter maken. Ikzelf ben er gedurende mijn loopbaan achter gekomen dat je niet alles alleen hoeft te doen. Samen met anderen is niet alleen leuker, maar geeft veel meer energie en je kunt van elkaar leren, elkaar versterken ook. Als ik dat vertaal in leiderschap gaat het om anderen vertrouwen te geven, ruimte geven om fouten te maken ook zodat ze uiteindelijk succesvol kunnen zijn.”

Hoe ontwikkelt leiderschap zich?

Annemieke:
“Leiderschap is iets dynamisch, en moet je ook aanpassen aan de context. Als top ambtenaar bijvoorbeeld had ik drie rollen: dienaar van het maatschappelijk belang van jouw dossier, hoogste adviseur van een politicus en het leiden van organisatie. Dan heb je soms minder freedom of speech. Je kunt niet altijd open zijn over je persoonlijke opvattingen. Het gaat er dan om altijd die drie rollen voor ogen te houden. Bij andere organisaties werden ook andere dingen gevraagd, en vul je het anders in. Ik pas m’n gedrag wat dat betreft aan. Maar altijd probeer ik mezelf te zijn en bij mezelf te blijven. Daarbij moet ik ook mezelf weleens tot de orde roepen omdat ik soms best dominant kan zijn en ook ruimte kan innemen omdat ik elke dag weer veel ideeën heb.”

Jan Willem:
“Wat ik soms lastig vind is hoe om te gaan met onzekerheden van buitenaf en hoe de organisatie daartegen te beschermen. Alles afschermen, zoals ik dat ik een verleden ook wel deed, werkt nu niet meer. En dat vind ik goed. Het kan geen kwaad om te laten weten dat je het ook niet tot achter de komma weet, daarmee kunt worstelen en tegelijkertijd wel het vertrouwen uitstralen en meegeven. Ik merk in de dagelijkse praktijk dat dat op prijs wordt gesteld.”

Annemieke:
“Mooi dat je dat zegt. Onzekerheid en kwetsbaarheid, die woorden triggeren me. Soms weet je het inderdaad niet. Dat geeft een gevoel van falen. Maar uiteindelijk is die menselijke maat ook goed. Het gaat om confidance en trust, waarbij die laatste uiteindelijk het belangrijkst is. Het vertrouwen in de organisatie, en het vertrouwen van de organisatie in mij. Belangrijk daarbij is om te vertellen hoe je aan het worstelen bent, dat je ook niet alles weet. Mensen meenemen in je twijfel. En ik ben ervan overtuigd dat het delen van onzekerheid dan een enorme kracht en geen kwetsbaarheid meer.”

Wat voor type leiderschap past bij de energietransitie?

Jan Willem:
“Ik denk dat je een beetje een kolonist moet durven te zijn. Een richting opgaan en tijdens de reis aanpassingen durven te maken. Keuzes durven te maken terwijl je niet alle informatie hebt. Geen keuzes maken is ook een keuze, maar echt een schadelijke. Lef tonen, niet bang om op je bek te gaan. En daarbij vertrouwen creëren om er samen voor te gaan. Niet als een generaal vanuit z’n ivoren toren, maar meedoen in het front en het verhaal vertellen wat je wilt delen. En daarbij, dat is er belangrijk, het smeden van coalities, je oor te luisteren leggen bij omgeving. En vooral ook iets doen met de signalen en feedback.”

Annemieke:
“Best een confronterende vraag. Doen we het goed? Ik ben zeer bezorgd, vind dat het te langzaam gaat. Soms is het goed drie stapjes terug te doen om daarna goed vooruit te kunnen. Verbindend verduurzamen in plaats van splijtend verduurzamen is daarbij belangrijk. En boven alles eerlijkheid. Ook vanuit de overheid. De boodschap afgeven dat we in een lastige fase zitten, dat we er doorheen moeten en dat het pijn gaat doen. Goed leiderschap gaat over vanuit welke waarde je vanuit een organisatie runt, en hoe je ergens wilt komen. Dat is in mijn optiek belangrijker dan waar ‘B’ ligt.”